Genealogisch Vademecum, deel 3: Wat is een stamreeks?

Wat is een stamreeks?

Een stamreeks is een genealogisch overzicht waarbij langs de lijn van de vader alle rechtstreekse mannelijke voorouders van een probandus in kaart worden gebracht. Om het simpel te formuleren, in de stamreeks is een opsomming vader, grootvader, overgrootvader, betovergrootvader en zo verder, te vinden. Het genealogische onderzoek helpt het aantal generaties van de stamreeks zo ver mogelijk op te voeren. De oudst-bekende voorouder van de stamreeks wordt ook wel de stamvader genoemd.

Verandering van de achternaam

Het is een misvatting te denken dat een stamvader per definitie dezelfde naam draagt als de probandus. In grote delen van Nederland was het tot de vroege 19de eeuw heel gebruikelijk geen familienaam te dragen. Er bestaan verschillende mogelijkheden die tot een verandering van de familienaam veroorzaakt kunnen hebben en daardoor het genealogisch onderzoek bemoeilijken:

• patroniem: Veel mensen gingen met een patroniem door het leven. Een patroniem gebruiken betekent de voornaam van de vader als achternaam gebruiken. Bijvoorbeeld: Theunis, de zoon van Jan, werd met het patroniem Jans aangeduid: Theunis Jansz [zoon]. Paul, de zoon van Theunis, werd vermeld met het patroniem Theunisz: Paul Theunisz. Door het gebruik van namen konden "achternamen" dus over meerdere generaties meerdere malen veranderen. In een ander deel van deze blog, zullen we nader ingaan op de betekenis van het woord patroniem.
• bezit: Met name in het Oosten van Nederland bestaat een traditie om mensen te vernoemen naar de boederij die zij in hun bezit hadden. Om dat door huwelijk en ervenissen, boederijen van eigenaar verwisselden, veranderden ook wel de "achternamen" van boeren, soms zelfs meerdere malen gedurende een leven. Een hypothetisch voorbeeld: boer Jan Nijhuis erfde van zijn kinderloze oom Jacob Olthues de boederij Olthues en ging voortaan als Jan Olthues door het leven. Door zijn huwelijk met Marieke verkreeg Jan Olthues de boederij Holthof, waarna hij als Jan Holthof werd vermeld.
• een alias naam: Sommige voorouders droegen zowel een patroniem als een bijnaam, zoals bijvoorbeeld De Lange, de Vries, De Bruijn, de Smid etc. In sommige bevolkingsgroepen, zoals de Joodse bevolking , werden vaak verschillende namen voor verschillende doeleinden gebruikt. Bijvoorbeeld, gebruikte men binnen het Joode gemeenschap een rituele naam, maar vaak ook een "officiele" achternaam en een naam voor dagelijkse gebruik.
  

Bij het genealogisch onderzoek moet men er dus niet vanuit gaan dat voorouders altijd dezelfde achternaam gedragen hebben, en dat een stamvader van een stamreeks een andere naam draagt als de probandus. Gedurende de eeuwen kan de achternaam soms meerdere malen veranderd zijn. Naast die hier vermeld mogelijkheden die een naamsverandering kunnen verklaren, kan er soms ook geen direct erkenbare reden zijn waarom voorouders een naam veranderden. De reden voor de naamsverandering is dan in vergetenheid geraakt. Uiteraard bemoeilijken dergelijke naamsveranderingen het genealogisch onderzoek.